Οι Μέλανες είναι ένα από τα πιο παλιά χωριά της Νάξου, κτισμένο αμφιθεατρικά στην πλαγιά ενός λόφου της ομώνυμης κοιλάδας. Σύμφωνα με τη μυθολογία, το χωριό οφείλει τ’ όνομά του στο μελανό χρώμα των χιτώνων που υποχρεώθηκαν να φορέσουν οι κάτοικοι της περιοχής, όταν εκεί αλληλοσκοτώθηκαν οι ημίθεοι αδερφοί Ότος και Εφιάλτης, τιμωρημένοι από το Δία.

Σύμφωνα με μια άλλη πιο ρεαλιστική εκδοχή, το όνομα «Μέλανες» προέρχεται από το σκούρο χρώμα του εδάφους.

Οι μόνιμοι κάτοικοι του οικισμού σήμερα είναι περίπου 400 και φημίζονται για την τέχνη τους στην οικοδομή, ενώ ασχολούνται και με την κτηνοτροφία και την γεωργία, αφού η γύρω περιοχή θεωρείται από τις πιο εύφορες του νησιού.

Ο ιερός ναός του χωριού είναι αφιερωμένος στους Αγίους Αποστόλους, που γιορτάζουν κάθε χρόνο στις 29 Ιουνίου, οπότε διοργανώνεται μεγάλο πανηγύρι, που διαρκεί 3 τρεις μέρες και περιλαμβάνει ζωντανή παραδοσιακή μουσική, χορούς, ντόπια εδέσματα και κρασί.

Η ευρύτερη περιοχή των Μελάνων φιλοξενεί μερικά από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Νάξου.

Στη τοποθεσία Φλεριό, έχει αποκαλυφθεί η είσοδος του αρχαίου υδραγωγείου της Νάξου, που μετέφερε το νερό από τις πηγές της περιοχής στην πόλη της Νάξου, το αρχαίο ιερό των πηγών, ενώ λίγο πιο έξω από το χωριό στη θέση όπου υπήρχαν τα αρχαία λατομεία μαρμάρου έχει βρεθεί ο Κούρος Μελάνων, έργο του 6ου αιώνα π.χ.

Στη Μουσειακή Συλλογή Μελάνων που βρίσκεται στο χωριό, εκτίθενται ευρήματα από την ανασκαφή του αρχαίου ιερού στις πηγές του Φλεριού και την έρευνα στο αρχαίο υδραγωγείο Νάξου. Άλλα σημαντικά αξιοθέατα της περιοχής είναι το θέρετρο των Ιησουιτών στα Καλαμίτσια, καθώς και το ελαιοτριβείο Ντεμαρή.

Στις Μέλανες λειτουργούν καφενεία καθώς και δύο γραφικές ταβέρνες που φημίζονται για τις ντόπιες συνταγές τους.